Een vrouw neemt het vliegtuig vanuit Hong Kong naar Minneapolis. Terwijl ze op haar vlucht wacht, hoest ze een paar keer. In de metro van Hong Kong is een man duidelijk onwel, zijn gezicht druipt van het zweet. Daarna loopt hij over een markt die beladen is met dieren in kooien, vissen liggen uitgestald op ijs. De bewegingen van de man zijn ongecontroleerd, waardoor hij op een autoweg belandt en wordt aangereden door een bus. De vrouw uit Minneapolis wacht eenzelfde lot: vier dagen nadat ze geïnfecteerd raakt met een onbekend virus, heeft ze een epileptische aanval en overlijdt. Haar zoon wordt de volgende dag levenloos gevonden in bed.
De eerste scenes van de film Contagion lijken merkwaardig veel op een duisterder verloop van de corona-pandemie, wat nog opmerkelijker wordt als je weet dat de film tien jaar geleden is uitgekomen. Het is duidelijk waar het verhaal heen gaat, we beleven momenteel immers een zeer vergelijkbaar scenario. Het enige dat ontbreekt in onze real-life-pandemie is de onheilspellende muziek op de achtergrond.
In een recensie van de film uit 2011 valt te lezen: “As gripping as it often is, “Contagion” isn’t really much more, in the end, than a classy zombie movie.[i]” Is dat, tien jaar later, nog steeds het geval? In hoeverre zijn de schrijvers van de film er daadwerkelijk in geslaagd de huidige pandemie te voorspellen?
De eerste dagen
De film gebruikt verschillende invalshoeken om het beeld van de impact van een pandemie compleet te maken. We volgen een aantal geïnfecteerde patiënten en hun familieleden, een freelance blogger die besluit zelf informatie te gaan verstrekken, een aantal epidemiologen die de bron van de uitbraak onderzoeken en virologen die een vaccin proberen te ontwikkelen. Het virus verspreidt zich enorm snel, door de lucht en via oppervlakten. Na vier maanden zijn er al 26 miljoen mensen aan het virus gestorven.
We ontmoeten epidemiologen Dr. Mears (Kate Winslet) en Dr. Cheever (Laurence Fishburne), van het Center for Disease Control and Prevention (CDC). De eerste stap die moet worden genomen is het in quarantaine plaatsen van besmette mensen en degenen die met hen in contact zijn gekomen. Een besmetting wordt bepaald door de protocollen die ook zijn gebruikt voor SARS, aangezien het virus (inmiddels aangeduid als MEV-1) duidelijk een luchtwegaandoening is.
Bij een bijeenkomst van het Minnesota Department of Health waarschuwt Dr. Mears de aanwezigen: “Beeld je de gevolgen eens in als je bedenkt dat mensen hun gezicht twee- tot drieduizend keer per dag aanraken. We zitten ook aan deurklinken en vooral aan elkaar.” Andere raadsleden uiten hun zorgen over het sluiten van scholen, maar ook over de gevolgen daarvan voor medewerkers in onder andere ziekenhuizen en winkels; wie blijft er thuis met de kinderen? Het is nog niet duidelijk waar ze mee te maken hebben, wat het virus veroorzaakt, en of er een geneesmiddel is. Sommige raadsleden stellen daarom voor om de winkelcentra pas na de drukte van Thanksgiving te sluiten.
In de eerste week van de uitbraak komen er mondkapjes tevoorschijn, die alleen geïnfecteerde patiënten dragen. Bloedmonsters van de eerste doden worden naar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gestuurd om erachter te komen waar het virus is ontstaan. Over de hele wereld worden clusterbesmettingen gevonden.
Waar vechten we tegen?
Het virus wordt geanalyseerd in een lab van het CDC, waar blijkt dat het een combinatie is van genetisch materiaal uit zowel varkens als vleermuizen. De analisten doen een poging het virus te laten groeien in verschillende celculturen, maar het doodt elke cel waar het in geplaatst wordt. Een nogal duister vooruitzicht voor het ontwikkelen van een vaccin. Een dag later lukt het ene Dr. Ian Sussman, verbonden aan de University of California, toch om een celcultuur met het virus te ontwikkelen. (Vanwege movie magic had hij slechts één dag nodig.)
Acht dagen na de eerste infectie komt het CDC met een officiële verklaring over het virus. Epidemioloog dr. Greeves ontvangt een vraag over het lijden van gezichtsverlies na de zogenaamde overdreven bezorgde reactie na de uitbraak van H1N1. “Ik heb liever dat we overbezorgd reageren dan dat er mensen sterven omdat we niet zorgvuldig genoeg geweest zijn,” is zijn reactie.
Maatregelen
Na acht dagen staat de teller op acht miljoen infecties. Met deze snelheid moet het haast onmogelijk zijn voor overheden en epidemiologen om een fatsoenlijke schatting te kunnen maken. Ondanks het hoge aantal besmettingen toont de film nog steeds mensen die vlak naast elkaar staan. Het beste middel is afstand houden, gaf dr. Greeves aan in zijn verklaring, geen handen schudden, thuisblijven als je ziek bent, regelmatig je handen wassen. Desondanks zit hij gevaarlijk dicht bij de presentator, zonder mondkapje. Die laatste worden bovendien weinig gebruikt, net als desinfectiegel.
Twee weken na de uitbraak kondigt een apotheek in Minneapolis aan dat er slechts vijftig doses van Forsythia over zijn, een homeopathische geneesmiddel dat door de blogger uitgebreid werd aangeprezen als middel tegen MEV-1. De bezoekers verliezen hun geduld en besluiten de apotheek te overvallen. Het geduld lijkt overal op te zijn; ook drankwinkels en supermarkten worden beroofd. Bewoners proberen de stad te ontvluchten, maar de overheid heeft het leger opgedragen de wegen te blokkeren en ook het openbaar vervoer is stilgelegd.
Na 26 dagen zijn er 2,5 miljoen Amerikanen overleden. De film toont scenes van lege fitnessscholen, moskeeën, vliegvelden en kantoorgebouwen. Het afval wordt niet meer opgehaald. Er komen beelden voorbij met foto’s van overleden mensen, omringd door kaarsen en bloemen.
Zo’n honderd dagen later slaagt viroloog Ally Hextall (Jennifer Ehle) erin een vaccin te ontwikkelen dat ze besluit op zichzelf te testen. Vervolgens bezoekt ze haar vader, die besmet is met het virus, en wordt daarna niet ziek. De productie van het vaccin start op vijf locaties. Geheim, omdat de overheid bang is dat de vaccins anders gestolen worden. 133 dagen na de uitbraak wordt de Amerikaanse bevolking gevaccineerd op basis van een loterij: per geboortedag.
MEV-1 versus COVID-19
De scenarioschrijver Scott Z. Burns streefde ernaar een film die maken die een echte uitbraak zo realistisch mogelijk zou nabootsen. Burns liet zich inspireren door de uitbraak van de Mexicaanse griep (H1N1) in 2009. Hij realiseerde zich dat het niet alleen zaak was om het verloop van het virus in de gaten te houden, maar om ook aandacht te besteden aan de informatie die over het virus wordt verspreid. In een interview zegt hij: “(…) the way a virus spreads out is very similar to the way information disseminates itself and what that does to human behavior”[ii].
Ten eerste, de cijfers: in een jaar tijd zijn er aan COVID-19 2,5 miljoen mensen overleden, ‘slechts’ een tiende van het aantal dat aan MEV-1 stierf. Toen vorig jaar duidelijk werd dat er strenge maatregelen getroffen moesten worden om de uitbraak van deze luchtweginfectie tegen te gaan, ging men massaal toiletpapier, bloem en rijst inkopen[iii]. De rellen die in de film te zien zijn, komen behoorlijk realistisch over. In de Verenigde Staten gingen mensen inderdaad de straat op om te demonsteren tegen de maatregelen, maar het heeft (nog) niet geleid tot het beroven van supermarkten. In Nederland zijn er wel supermarkten geplunderd nadat werd aangekondigd dat er een avondklok ingevoerd zou worden[iv], dit had echter niets te maken met het inslaan van voorraden.
In Contagion wordt in sommige grote steden een avondklok ingesteld, maar dit is als gevolg van de rellen, niet omdat de infectiegraad te hoog lag. Daarnaast is het onduidelijk of bepaalde gebouwen in de film leeg stonden omdat de overheid dit heeft afgedwongen, of omdat mensen zelf besloten dat het een beter idee is om thuis te blijven. Zowel in de film als tijdens de corona-pandemie is er een grote spanning voelbaar tussen de striktheid van maatregelen en de leefbaarheid van de samenleving. Er worden vragen aangestipt over de invloed van de overheid: hoever mag zij gaan in het opleggen van regels die het dagelijks leven van haar bewoners beperkt? En over onze leefstijl: hoe lang kunnen we deze manier van consumeren nog goedkeuren? Waarom wordt er niet ingegrepen?
Het CDC is zowel in de film als tijdens de coronapandemie in de VS verantwoordelijk voor het produceren van testen om besmettingen aan te tonen. In de film krijgt het CDC bovendien volledige verantwoordelijkheid om het virus te onderzoeken vanwege de extreem hoge besmettelijkheid. Dr. Sussman, die niet verbonden is aan de CDC en alleen laboratoria tot zijn beschikking heeft die niet de juiste veiligheidseisen hebben, besluit toch een poging te doen en slaagt bovendien; in het algemeen belang, denken we dan maar. Ten tijde van corona werden particuliere bedrijven in eerste instantie niet benaderd voor medewerking, terwijl hun hulp achteraf hard nodig bleek. Het virus zou te snel groeien voor het CDC om zelf tests te ontwikkelen, en door productieproblemen lagen er te veel onbruikbare tests en liep het testproces onnodige vertraging op.[v] Uiteindelijk werden er door bedrijven toch tests ontwikkeld die in veel hogere aantallen verspreid konden worden.
Het is duidelijk dat er andere procedures in gang worden gezet dan in ‘normale’ omstandigheden, zowel in de film als tijdens de coronapandemie. Het duurde acht maanden tot het CDC een vaccinatieprogramma publiceerde[vi], terwijl het normaal wel tien jaar kan duren[vii]. Een vaccin testen op één persoon, zoals in de film gebeurt, zou echter nooit doorgaan voor goedkeuring voor het vaccin.
Dr. Cheever geeft in de film aan dat hij liever te voorzichtig is dan te weinig maatregelen neemt. Een uitspraak die aan het begin van de coronapandemie erg welkom was geweest, maar nog altijd ontbreekt. Vooral de Amerikaanse overheid kreeg veel kritiek te verduren. President Donald Trump zei dat ze de situatie volledig onder controle hadden, nadat er een besmetting werd ontdekt in Washington. In de twee maanden erna overleden er minstens 20.000 mensen aan het virus[viii]. In de film komt er geen president aan het woord, maar de wisselwerking tussen het gedrag van de overheid en de wijze waarop de berichtgeving overkomt op de maatschappij is vrij duidelijk. Zowel in de film als tijdens de coronapandemie hebben de overheden een aanzienlijke tijd gewacht met het naar buiten brengen van het nieuws, tot het duidelijker was waarmee ze eigenlijk te maken hebben. De invloed van de media is daarbij cruciaal, vooral omdat we sociale media tot onze beschikking hebben, waardoor het eenvoudig is onjuiste informatie over te nemen. Zoals Burns aangaf, gaat het er niet alleen om hoe je het virus kunt inperken, maar heb je altijd te maken met de manier waarop de maatschappij omgaat met de informatie over de uitbraak.
Complottheorieën
In de film zien we een freelance blogger (gespeeld door Jude Law) die zijn overtuiging deelt over de werking van een homeopathisch middel tegen het virus. De blogger lijkt zelf besmet met het virus en filmt zichzelf terwijl hij het middel inneemt, een paar dagen later lijkt hij te zijn genezen. Ook verkondigt hij zijn geloof dat de farmaceutische industrie enorm profiteert van de pandemie. Bovendien, beweert hij, zou het vaccin wel voor autisme of kanker kunnen zorgen, een bericht dat 2,5 miljoen mensen bereikt. Hij wordt gearresteerd voor het delen van valse informatie en na een bloedonderzoek blijkt dat hij het virus nooit heeft gehad. Wel heeft hij 4,5 miljoen dollar verdiend door het verspreiden van de informatie over het homeopathische middel.
De informatie die deze blogger verspreid is nog enigszins geloofwaardig en minder gevaarlijk dan de berichten die mensen ten tijde van corona de wereld in stuurden. Zo deed Donald Trump verschillende uitspraken over het gebruik van geneesmiddelen tegen corona waarvan de werking niet bewezen was[ix] en zelfs schadelijke bijwerkingen had[x].
Voorspellingen
Uiteraard is het niet eenvoudig om alles wat bij een pandemie zou kunnen gebeuren te voorspellen, of om dat samen te vatten in een film van anderhalf uur. De film toont vooral dat een crisis het slechtste in mensen naar boven haalt, iets wat ook ons in de coronapandemie zeker niet bespaard is gebleven. De hoeveelheid huiselijk geweld steeg tijdens de lockdown bijvoorbeeld wereldwijd met 20% ten opzichte van het jaar ervoor[xi]. Toch laat de coronapandemie ook zien dat mensen hun best doen om elkaar te helpen, met alleen al tientallen initiatieven om onder andere eenzame mensen te steunen in Groot-Brittannië, een maand na de uitbraak.[xii]
We mogen blij zijn dat Burns de ernst van de uitbraak niet volledig heeft weten te voorspellen. ‘Onze’ pandemie is onder andere een stuk minder dodelijk. De film kan echter gezien worden als wederom een waarschuwing. Al eerder zijn er waarschuwingen geweest voor een virusuitbraak, onder andere door Bill Gates[xiii]. We weten ook dat dit niet de laatste virusuitbraak is die we tegen zullen komen. Wellicht toont de film een situatie die ons nog te wachten staat.
Scenario: Scott Z. Burns
Hoofdrollen: Marion Cotillard, Matt Damon, Laurence Fishburne, Jude Law, Gwyneth Paltrow, Kate Winslet
Speelduur: 106 minuten
[i] P. Rainer, ‘Contagion: movie review’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.csmonitor.com/The-Culture/Movies/2011/0909/Contagion-movie-review.
[ii] E. Douglas, ‘CS Interview: Contagion Writer Schott Z. Burns’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.comingsoon.net/movies/features/81596-cs-interview-contagion-writer-scott-z-burns.
[iii] E. Kinsella, ‘Coronavirus panic shopping means some have months’ worth of toilet paper while others can’t get basic supplies’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.abc.net.au/news/2020-03-08/coronavirus-bulk-buying-leaves-low-income-families-struggling/12034522.
[iv] ‘Plunderingen en vernielingen na demonstratie in Eindhoven, stad urenlang onrustig’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via:https://nos.nl/collectie/13858/artikel/2365818-plunderingen-en-vernielingen-na-demonstratie-in-eindhoven-stad-urenlang-onrustig.
[v] P. Whoriskey & N. Staija, ‘How U.S. coronavirus testing stalled: Flawed tests, red tape and resistance to using the millions of tests produced by the WHO’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.washingtonpost.com/business/2020/03/16/cdc-who-coronavirus-tests/.
[vi] Centrers for Disease Control and Prevention (CDC), COVID-19 Vaccination Program Interim Operational Guidance Jurisdiction Operations (2020).
[vii] ‘Waarom duurt het maken van een vaccin normaal 10 jaar (en nu niet)?’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5198229/corona-covid-19-vaccin-snel-normaal-10-jaar-veiligheid.
[viii] J. Lemire et al., ‘Signs missed and steps slowed in Trump’s pandemic response’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://apnews.com/article/6a8f85aad99607f313cca6ab1398e04d.
[ix] K. Rogers et al., ‘Trump’s Suggestions That Disinfectants Could Be Used to Treat Coronavirus Prompts Agressive Pushback’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.nytimes.com/2020/04/24/us/politics/trump-inject-disinfectant-bleach-coronavirus.html.
[x] R. van den Brink, ‘Discussie over hydroxychloroquine krijgt nieuwe impuls’, geraadpleegd op 18 maart 2021 via: https://nos.nl/artikel/2351726-discussie-over-hydroxychloroquine-krijgt-nieuwe-impuls.html.
[xi] L. Ford, ‘”Galamitous”: domestic violence set to soar by 20% during global lockdown’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.theguardian.com/global-development/2020/apr/28/calamitous-domestic-violence-set-to-soar-by-20-during-global-lockdown-coronavirus.
[xii] S. Murphy & C. Skopeliti, ‘Coronavirus: campaign launched offering help to those self-isolating’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.theguardian.com/world/2020/mar/14/coronavirus-campaign-launched-offering-help-to-those-self-isolating.
[xiii] B. Gates, ‘We’re not ready for the next epidemic’, geraadpleegd op 28 maart 2021 via: https://www.gatesnotes.com/Health/We-Are-Not-Ready-for-the-Next-Epidemic.
